jarzębina
Jarząb pospolity, jarzębina, Sorbus aucuparia L.
Jarząb pospolity, jarzębina to drzewo lub krzew z rodziny różowatych (Rosaceae), dorastające do 10–15 metrów wysokości. Liście są pierzasto złożone z 9–15 ząbkowanych listków, od góry ciemnozielone, od spodu jaśniejsze. Kwiaty drobne, białe, zebrane w baldachogrona o średnicy 8–10 cm, kwitną w maju–czerwcu i mają charakterystyczny, intensywny zapach. Owocem są kuliste, czerwonopomarańczowe jagody z pestkami, dojrzewające we wrześniu. Początkowo cierpkie i gorzkie, po przymrozkach stają się łagodniejsze i słodsze.
Pozyskiwanie i suszenie głogu
Surowiec zielarski:
• owoce – Fructus Sorbi aucupariae,
• kwiaty – Flos Sorbi,
• kora – Cortex Sorbi.
Owoce zbiera się w pełni dojrzałe (wrzesień–październik), najlepiej po pierwszych przymrozkach – wtedy tracą gorycz.
Kwiaty pozyskuje się w maju, na początku kwitnienia.
Korę zdejmuje się wczesną wiosną z młodych gałązek.
Skład chemiczny
Owoce jarzębiny zawierają:
• witaminę C (20–100 mg/100 g),
• karotenoidy i prowitaminę A,
• flawonoidy (rutyna, kwercetyna),
• kwasy organiczne (sorbowy, parasorbowy, cytrynowy, jabłkowy, winowy, bursztynowy),
• pektyny, garbniki, antocyjany,
• sole mineralne (K, Mg, Fe, Mn, Ca, Zn),
• sorbitol – naturalny alkohol cukrowy używany jako słodzik w produktach niskokalorycznych.
Właściwości i działanie
Zgodnie z monografiami EMA, ESCOP i listą EFSA (pending claims) jarzębina:
• wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu moczowego (działanie moczopędne),
• pomaga w oczyszczaniu organizmu i usuwaniu nadmiaru kwasu moczowego,
• wspomaga trawienie i pracę jelit,
• działa żółciopędnie i przeciwzapalnie,
• wzmacnia odporność dzięki zawartości witaminy C i flawonoidów,
• chroni naczynia włosowate i komórki przed stresem oksydacyjnym.
Zastosowanie tradycyjne
Tradycyjna fitoterapia, zastosowanie tradycyjn - owoce jarzębiny stosowano w postaci:
• naparów – przy przeziębieniach, niestrawności i nieżytach żołądka,
• nalewek – wspomagających pracę wątroby i woreczka żółciowego,
• syropów – na wzmocnienie odporności,
• odwarów – jako łagodny środek przeczyszczający i oczyszczający nerki.
Zewnętrznie napary z kwiatów jarzębiny stosowano do pielęgnacji skóry i włosów, poprawiając ich elastyczność i połysk.
W kosmetyce ekstrakty z jarzębiny są składnikami kremów i masek przeciwzmarszczkowych, toników i serum nawilżających – dzięki działaniu przeciwutleniającemu i ściągającemu.
Bezpieczeństwo stosowania jarzębiny
Nie zaleca się stosowania jarzębiny u kobiet w ciąży i karmiących, u osób z chorobami nerek lub ostrym stanem zapalnym przewodu pokarmowego.
Surowe owoce zawierają kwas parasorbowy, który może wywoływać podrażnienia – po obróbce termicznej staje się nietoksyczny.
Ciekawostki
Sok z jarzębiny dawniej stosowano jako naturalny barwnik spożywczy i farbę do tkanin.
Po przymrozkach owoce stają się idealnym pokarmem dla ptaków – stąd łacińska nazwa aucuparia, czyli „ptasia”.
Więcej o roślinach zielarskich znajdziesz na naszej platformie z kursami Joanna Kulczyk. Zaloguj się, a otrzymasz dostęp do ciekawych kursów oraz e-booków.
Bibliografia
Isaikina NV, Kalinkina GI, Razina TG, Zueva EP, Rybalkina OY, Ulirich AV, Fedorova EP, Shilova AB Owoce Sorbus aucuparia L. są źródłem leku zwiększającego skuteczność chemioterapii nowotworów // Russian Journal of Bioorganic Chemistry. - 2018. - Vol. 44. - N. 7.
Leja M., Mareczek A.,Nanaszko B. (2007). Antyoksydacyjne właściwości owoców wybranych gatunków dziko rosnących drzew i krzewów. Rocz. AR w Poznaniu, 383, 327-331.
Olczyk, M., & Geszprych, A. (2017). Rośliny jadalne i lecznicze z rodzaju Sorbus L. http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2018/03/pf_2017_278-285.pdf [dostęp: 22.01.2019]
Olszewska MA, Kolodziejczyk-Czepas J, Rutkowska M, Magiera A, Michel P, Rejman MW, Nowak P, Owczarek A. The Effect of Standardised Flower Extracts of Sorbus aucuparia L. on Proinflammatory Enzymes, Multiple Oxidants, and Oxidative/Nitrative Damage of Human Plasma Components In Vitro. Oxid Med Cell Longev. 2019 Feb 4;2019:9746358. doi: 10.1155/2019/9746358. PMID: 30863484; PMCID: PMC6378767.)